ҒЫЛМАНОВ МҰРАТ ҚҰРМАШҰЛЫ (1942-2014)

Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигі,

биология ғылымдарының докторы, профессор

 

---

Мұрат Құрмашұлы Ғылманов 1942 жылы 23 сәуірде Қырғызстанның Ош қаласында дүниеге келген. С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің биология факультетінің түлегі (1959-1964). 1965-1968 жылдар аралығында А.Н. Бах атындағы Биохимия институтының аспиранты (Мәскеу қ.).

1969 жылы «НАД- және НАДФ-спецификалық жүгері глутаматдегидрогеназалары мен малатдегидрогеназаларды салыстырмалы зерттеу» тақырыбында кандидаттық диссертациясын қорғады. 1990 жылы «Дәнді дақылдардағы глутамат пен 2-оксоглутараттың өзара айналуын катализдейтін оксидоредуктазалардың сипаттамасы және реттелуі» атты докторлық диссертациясын қорғады. Ғылмановқа 1992 жылы профессор атағы берілді, 1995 жылы Қазақстан Республикасы Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі, 2004 жылы Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым академиясының толық мүшесі (академик) болып сайланды.

1968-1983 жылдар аралығында Ғылманов Мұрат Құрмашұлы Ботаника институтының биохимия зертханасында аға лаборант, кіші ғылыми қызметкер, аға ғылыми қызметкер болып жұмыс істеді.

1983 жылы Молекулалық биология және биохимия институтында ферменттердің құрылымы мен реттелуі зертханасын басқарып, 2014 жылға дейін жұмыс істеді. Оның жетекшілігімен өсімдіктердегі азот алмасуының биохимиясы, жасуша биологиясы, гормоналды сигналдарды тасымалдау және ферменттік инженерия саласында іргелі зерттеулер жүргізілді, ферменттер мен биорегуляторларды алу технологиялары, дәрілік заттарды тасымалдау жүйелері әзірленді. М.Қ. Ғылманов және оның ғылыми мектебі өсімдік жасушасының субклеткалық органеллалары – сферосомалардың құрылымы мен қызметтерін белгілеуде басымдыққа ие. Мұрат Құрмашұлы Ғылмановтың зертханасы Ресей Федерациясы, Израиль, Нидерланды, АҚШ ғалымдарымен тығыз ғылыми байланыста болды.

Мұрат Құрмашұлы Ғылмановтың 260-тан астам ғылыми еңбектері, оның ішінде 3 монография және орта мектепке арналған 5 оқу құралы жарық көрді. Оның ғылыми жұмыстары Еуропада, Азияда және Америкада өткен халықаралық ғылыми форумдарда ұсынылған. Мұрат Құрмашұлы Ғылмановтың әзірлемелері 28 өнертабыс куәлігімен және патентімен қорғалған, халықаралық көрмелерде бірнеше рет қойылды. Біреуі КСРО ВДНХ-ның күміс медалімен марапатталды.

Мұрат Ғылманов тәлімгер ретінде ғылымға үлкен үлес қосты, оның жетекшілігімен 13 кандидаттық, 1 докторлық диссертация қорғалды. Ол әл-Фараби атындағы ҚазҰУ студенттеріне биохимия және нанотехнология бойынша арнайы курстар берді, сонымен қатар теледидарда дәріс оқып, баяндамалар арқылы жалпы халық арасында ғылыми білімді насихаттады.