Құрылымдық және функционалдық геномика зертханасы

Kakimbek Yegizbayev

6 года ago

Зертхана туралы тарихи мәліметтер

1991 жылы ҚР ҰҒА академигі Айтхожина Нағима Әбенқызы М.А. Айтхожин атындағы молекулалық биология және биохимия институт базасында Геном зертханасын – Қазақстанда өсімдіктер мен адам геномын зерттейтін бірінші зертхананы құрды. 2009 жылы Адам геномы тобы, Геном зертханасынан бөлініп, құрылымдық және функционалдық геномика тәуелсіз зертханасы ретiнде жұмыс iстей бастады. Жаңа құрылған зертхананың меңгерушісі ретiнде, биология ғылымдарының докторы Тимур Сайымұлы Балмұханов тағайындалды (2009-2019 жж.). 2016 жылдан 2017 жылға дейін зертхананы, биология ғылымдарының кандидаты Хансейітова Александра Кабуловна басқарды. 2018 жылдан қазіргі уақытқа дейін зертхана меңгерушісінің міндетін атқарушы Әшірбеков Елдар Ерланұлы болып табылады

Әшірбеков Елдар Ерланұлы

Құрылымдық және функционалдық геномика зертхана меңгерушісінің міндетін атқарушы

Телефон: +7 (727) 293-74-95

E-mail: eldarasher@mail.ru

М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің түлегі. Молекулалық генетика саласындағы маман, 30-дан астам ғылыми еңбектердің авторы. ғылымда 14 жылдан астам еңбек етіп келеді.

Ғылыми-зерттеу қызметінің бағыттары

- Адамның функционалдық маңызы бар гендерінің ерекшеліктерін, олардың реттеушілік аймақтары мен нормадағы және патологиядағы экспрессиясын анықтау, ауруларға қауіп-қатер топтарын және бейімділігін анықтау, генодиагностика, ерте диагностика және болжау, геномдық және дербестендірілген медицина, фармакогеномика;

- Қазақстан халқы популяцияларының этногеографиясы және этногеномдық зерттеулері;

- Археологиялық қазба жұмыстарының биологиялық материалынан ДНҚ палеогеномдық зерттеулері;

- Өсімдіктер мен жануарлар популяцияларының, микроорганизмдер штаммдарының генетикалық әртүрлілігін талдау және паспорттау;

Адам ДНҚ радиациясындағы шағын дозаларының әсерін зерттеу.

Ғылыми жобалар:

2022 – 2024 жж.

АР13068414 «МикроРНҚ өкпе ісігі мен туберкулездің дифференциалды диагностикасы үшін маркер ретінде», ғылыми жетекшісі – Ph.D.-докторант Өтегенова Г.А.

2019-2022 жж.

AP08857430 «МикроРНҚ негізінде диабеттік ретинопатияны диагностикалау және болжау үшін жаңа аз инвазивті биомаркерді анықтау», ғылыми жетекшісі – б.ғ.д., профессор Шәріпов К.О.

2018-2020 жж.

AP05132207 «miRNA-мен нысана гендердің өзара байланысын және осы гендердің онкопатология кезінде экспрессиясын зерттеу», ғылыми жетекшісі – б.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА академигі Айтхожина Н.Ә.

2015-2017 жж.

Мқ жобасы 4/4050 «Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл және Алматы облыстары қазақтарының У-хромосоманың бір нуклеотидті және микросателлиттік өзгергіштігіне негізделген молекулалық-генетикалық сипаттамасы», ғылыми жетекшісі – б.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА академигі Айтхожина Н.Ә.

2012-2014 жж.

Мқ жобасы 0226 «Қазіргі қазақтар мен Дешті-қыпшақ өлкесінің ежелгі тұрғындарының Y-хромосомасының этногенетикалық полиморфизмін молекулалық-генетикалық зерттеу», ғылыми жетекшісі – б.ғ.д. Балмұханов Т.С.

ҒТБ: О.0592 «Қазақстанның медицина, ауыл шаруашылығы және қоршаған ортаны қорғау қажеттіліктері үшін отандық геномдық-протеомдық және жасушалық технологияларды әзірлеу», ғылыми жетекшісі – б.ғ.д. Балмұханов Т.С.

2009-2011 жж.

IЗБ: Ф.0479 «Биологиялық жүйелердің қызмет ету заңдылықтары — медицина, ауыл шаруашылығы және қоршаған ортаны қорғау үшін инновациялық технологияларды құрудың негізі», ғылыми жетекшілері – д.б.к. Балмұханов Т.С., б.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА академигі Айтхожина Н.Ә.

2008-2010 жж.

ҒТБ: О.0457 «Қазақстанның биологиялық әртүрлілігін сақтау үшін өсімдіктердің, жануарлардың, микроорганизмдердің және бірегей генетикалық банктердің коллекцияларын жүргізу және толықтыру», ғылыми жетекшісі – б.ғ.д. Балмұханов Т.С.

Қолданылатын зерттеу әдістері

ДНҚ полиморфизмін полимеразды тізбекті реакцияның әр түрлі нұсқаларын қолдану арқылы зерттеу, ДНҚ секвенирлеу әдісі, микросателлитті ДНҚ гипервариабельді локустарын талдау.

Ғылыми жетістіктер

1. Қазақстанда алғаш рет адамның молекулалық және популяциялық генетика, гендік диагностика негіздері салынған;

1. Адамның жүрек-қан тамырлары (миокард инфарктісі, жүректің ишемиялық ауруы, гипертензия, атеросклероз), нейродегенеративті (шашыраңқы склероз) және онкологиялық (сүт безінің обыры, жатыр денесінің обыры) ауруларының дамуына қатысатын гендердің құрылымдық-функционалдық ұйымдастыру ерекшеліктері анықталды. Патологияларды дамытудағы геномдық маркерлердің этникалық ерекшеліктері анықталды;

1. Гаплотоптарды және Y-хромосоманың микросателлиттік вариабельділігін бөлу негізінде қазақтардың рулық-тайпалық құрылымы зерттелді, тектікаралық генетикалық байланыстарға талдау жүргізілді, Евразиялық желілердің қазақтардың гендік қорына қосқан үлесіне баға берілді, Қазақ сызықтарының жасына баға берілді, жүздікұйымдастырылуындағы генетикалық құрамдас бөлікке баға берілді;

1. Қазақстанда алғаш рет 2500 жыл бұрын қазіргі Алтай аумағында өмір сүрген, мәңгі мұздану жағдайында сақталған және дала өркениетінің бірегей археологиялық қазба жұмыстары кезінде табылған (Берел ауылы, Шығыс Қазақстан) көшпенділердің сүйектерінің молекулалық-генетикалық талдауын қоса алғанда, археологиялық қазбалар материалынан ДНҚ зерттеулері жүргізілді;

Овис тұқымдасына жататын тау қойларының, Қазақстанның бірқатар дәрілік және сирек кездесетін өсімдіктерінің және шаруашылық құнды микроорганизмдер штамдарының геномдық ДНҚ полиморфизмі мен дивергенциясы зерттелді.