ИРН АР13068414 «МикроРНҚ өкпе ісігі мен туберкулездің дифференциалды диагностикасының маркері ретінде»

Kakimbek Yegizbayev

2 года ago

Зерттеу өзектілігі

Туберкулез және өкпе обыры дүние жүзіндегі ең өзекті медициналық және әлеуметтік мәселелердің бірі болып табылады. Екі ауру үшін де дер кезінде диагноз қою емдеудің сәттілігінің негізгі факторы болып табылады. Алайда, науқаста теріс бактериялық экскреция кезінде екі аурудың клиникалық және рентгенологиялық көрінісінің ұқсастығына байланысты дифференциалды диагностикада қиындықтар туындайды, бұл дұрыс диагнозды кешіктіруге және нәтижесінде патологиялық процесті елемеуге байланысты терапиялық шаралардың тиімділігінің төмендеуі. Өкпе тіндерінен биопсия материалын алудың қолданыстағы аспаптық әдістері өте жарақаттық процедуралар болып табылады және ауыр асқынуларға әкелуі мүмкін. Туберкулез бен өкпе обырының дифференциалды диагностикасындағы бұл қиындықтар жаңа сенімді және аз инвазивті әдістерді іздеуге негіз болып табылады. МикроРНҚ молекулалары әртүрлі ауруларды диагностикалау және болжау үшін өте перспективалы биомаркерлер болып табылады. МиРНҚ концентрациясының өзгеруі патологиялық процесті көрсетуі мүмкін және бұл молекулалардың биологиялық сұйықтықтарда (қан, сілекей, зәр және т.б.) еркін айналуы қарапайым және аз инвазивті диагностикалық әдісті жасауға мүмкіндік береді. Бұл жоба қазақстандық популяциядағы туберкулез бен өкпе обырының ерте дифференциалды диагностикасының маркері ретінде айналымдағы микроРНҚ әлеуетін зерттеуді ұсынады. Қазақстанда мұндай зерттеулер алғаш рет жүргізілмек.

Жобаның мақсаты — Айналымдағы микроРНҚ-ның өкпе ісігі мен туберкулездің дифференциалды диагностикасында биомаркер ретінде қолданылуын бағалау.

Зерттеу әдіснамасы:

Зерттеу «жағдайларды бақылау» негізінде жүзеге асырылатын болады. Плазмадағы miRNA-ның дифференциалды экспрессиясын үш топта зерттеу ұсынылады: туберкулезбен ауыратын науқастар, өкпе обыры бар науқастар және сау бақылаулар. Потенциалды микроРНҚ маркерлерін анықтау екі кезеңде жүзеге асырылады. Бірінші скрининг кезеңінде кандидат миРНҚ-ның кеңейтілген тізімі сынақ жиынында сыналады. Содан кейін зерттелетін топтар арасында дифференциалды плазмалық экспрессияны көрсеткен miRNAs толық үлгіде сыналады (валидация сатысы). Транскрипттер плазмадағы микроРНҚ концентрациясын анықтаудың дәлелденген әдісі болып табылатын және бүгінгі таңда микроРНҚ-лардың аз санын талдаудың ең жақсы тәсілі болып қалатын сандық ПТР көмегімен сандық түрде анықталады.

Күтілетін нәтижелер. Жобаны іске асыру нәтижесінде қазақстандық тұрғындарда туберкулез бен өкпе обырының ерте дифференциалды диагностикасында плазмалық микроРНҚ қолдану әлеуеті бағаланатын болады. Жобаның нәтижелері айналымдағы микроРНҚ негізінде өкпе обыры мен туберкулезді диагностикалаудың жаңа сенімді және аз инвазивті әдісін жасауға ықпал етеді, бұл емдеу тиімділігін арттыруға әкеледі. Сонымен қатар, мұндай микроРНҚ маркерінің көмегімен терапияның тиімділігін болжауға, аурулардың асқынуын болжауға, аурулардың кіші түрлерін ажыратуға және т.б. мүмкін болады. Күтілетін әлеуметтік-экономикалық нәтижеге қол жеткізіледі, егер жаңа жылдам және минималды инвазивті диагностикалық әдіс әзірленді: емдеу азаяды, ал ұзақ мерзімді перспективада бұл халықтың еңбекке қабілеттілігін жоғалтуға байланысты экономикалық шығындардың төмендеуіне әкелуі керек.

Жобаның нәтижелері жарияланады:

Web of Science дерекқорының кеңейтілген Science Citation Index индексінде индекстелген және (немесе) Scopus деректер базасында CiteScore пайыздық көрсеткіші кемінде 35 (отыз бес) кем емес жобаның ғылыми бағыты бойынша рецензияланған ғылыми басылымдарда кемінде 2 (екі) мақала мен шолу;
БҒСБК ұсынған рецензияланған шетелдік немесе отандық басылымда кемінде 1 (бір) мақала немесе шолу;
немесе Web of Science дерекқорында импакт-фактор бойынша 1 (бірінші) квартильге енгізілген рецензияланған ғылыми жарияланымдағы кемінде 1 (бір) мақала немесе шолу.

Орындаушылар

№	Аты-жөні, білімі, дәрежесі, ғылыми атағы	Хирш индексі, ResearcherID, ORCID, Scopus Author ID (бар болса)	Жобадағы немесе бағдарламадағы рөлi, орындалатын жұмыстың сипаты
1	Өтегенова Гүлжахан Әбдужалиқызы, ҚазҰУ, Ph.D. докторы	H-index: 4. ORCID ID: 0000-0001-5088-5554. Researcher ID: E-2121-2015. Scopus ID: 57195075321.	Жоба жетекшісі, а.ғ.қ.; жалпы басқару, мақсаттар қою, эксперименттердің тұжырымдамасы мен дизайны, эксперименттік деректерді өңдеу және түсіндіру, есеп беру және жарияланымдар
2	Әшірбеков Эльдар Ерланұлы, СҚМУ, ҚазҰУ, биология магистрі	H-index: 2. ORCID ID: 0000-0002-2265-9717. Researcher ID: E-2115-2015. Scopus ID: 39960967900.	Жауапты орындаушы, зертхана меңгерушісінің м.а.; эксперименттердің тұжырымдамасы мен дизайны, материалдармен қамтамасыз ету, эксперименттік деректерді статистикалық өңдеу және түсіндіру, есеп беру және жарияланымдар
3	Абайлдаев Арман Оразалыұлы, ҚазҰУ, биология магистрі	H-index: 2. ORCID ID: 0000-0002-1813-1338. Researcher ID: AAP-1468-2020. Scopus ID: 57204938318.	Орындаушы, зерттеуші; әдістемені оңтайландыру және эксперименттерді орнату, алынған мәліметтердің дәлдігі мен сенімділігіне, аспаптардың үздіксіз жұмысына, өлшеу құралдарын тексеруге және калибрлеуге, биоматериалдарды жинауға жауапты
4	Әлжанұлы Бақытжан, ҚазҰУ, биология магистрі	H-index: 0. Researcher ID: X-8740-2018. Scopus ID: 57209653620.	Орындаушы, зерттеуші; биоматериал жинау, үлгілерді дайындау, эксперименттерді орнату, әдеби шолу, басылымдарды дайындау
5	Хамитова Назгүл Хамитқызы, ҚазҰУ, биология магистрі	—	Орындаушы, кіші ғылыми қызметкер; биоматериал жинау, үлгілерді дайындау, эксперименттерді орнату, әдеби шолу, басылымдарды дайындау
6	Сәткен Қантемір Серікболұлы, ҚазҰУ	—	Орындаушы, лаборант; биоматериал жинау, үлгілерді дайындау, эксперименттерді баптау, техникалық қамтамасыз ету, басылымдарды дайындау

Жоба нәтижесінде келесі негізгі нәтижелер алынды:

Плазма үлгілерінің коллекциясы құрылды: 82 өкпе қатерлі ісігімен алғаш рет анықталған науқастың, өкпе туберкулезінің дифференциалды диагностикасында қиындықтары бар 41 науқастың және 41 сау бақылау үлгілері жиналды.
МикроРНҚ скринингі жүргізілді: 188 кандидаттық микроРНҚ-ны 5 топтың біріктірілген үлгілерінде (10 өкпе аденокарциномасы, 10 өкпенің жалпақ жасушалы карциномасы, 9 өкпенің ұсақ жасушалы карциномасы, 10 өкпе туберкулезі, 10 сау бақылау) профильдеу арқылы зерттелді. Көп сатылы таңдау нәтижесінде сапа, транскрипттің болуы, деңгей айырмашылықтарының дәрежесі және маркердің жарамдылық критерийлері бойынша 14 микроРНҚ кейінгі зерттеулерге таңдап алынды.
МикроРНҚ маркерлерін валидациялау жүргізілді: 68 өкпе қатерлі ісігімен науқастардың, 38 туберкулез науқастарының және 41 сау бақылаудың жеке үлгілерінде микроРНҚ-ның таңдалған маркерлерінің валидациясы жүргізілді. Нәтижесінде: 12 микроРНҚ деңгейінің өкпе қатерлі ісігімен науқастарда сау бақылаулармен салыстырғанда сенімді түрде жоғарылағаны анықталды; 13 микроРНҚ деңгейінің өкпе қатерлі ісігімен науқастарда туберкулезбен науқастарға қарағанда сенімді түрде жоғарылағаны анықталды; туберкулез науқастарында 1 микроРНҚ деңгейінің жоғарылауы және 1 микроРНҚ деңгейінің төмендеуі сау бақылаулармен салыстырғанда сенімді түрде анықталды. МикроРНҚ деңгейлерінің клиникалық-патологиялық сипаттамаларға тәуелді өзгерістері анықталды.
Регрессиялық және ішінара корреляция талдау нәтижесінде туберкулезбен науқастардың жасы өкпе қатерлі ісігімен науқастар мен бақылау топтарымен сәйкес келмесе де, жас микроРНҚ деңгейлеріндегі айырмашылықтарға елеулі әсер етпейтіні анықталды.
Өкпе қатерлі ісігі және туберкулез кезінде микроРНҚ-маркерлердің диагностикалық және болжамдық құндылығы бағаланды. Жүргізілген талдау үш микроРНҚ-ның өкпе қатерлі ісігімен науқастар мен сау адамдарды ажыратуда жоғары әлеуетке ие екенін көрсетті; үш микроРНҚ өкпе қатерлі ісігімен науқастар мен туберкулезбен науқастарды ажыратуда жоғары әлеуетке ие; бір микроРНҚ ұсақ жасушалы өкпе қатерлі ісігі мен ұсақ емес жасушалы өкпе қатерлі ісігін ажыратуда жоғары әлеуетке ие; екі микроРНҚ өкпе қатерлі ісігінің I сатысындағы науқастарды сау адамдар мен туберкулезбен науқастардан ажыратуда жоғары әлеуетке ие екенін көрсетті.
Әдебиеттердегі деректер алынған нәтижелерімізді қолдайды, атап айтқанда микроРНҚ-ның өкпе қатерлі ісігінің патогенезіндегі маңызды рөлін көрсетеді. Өкпе қатерлі ісігі мен туберкулездің дифференциалды диагностикасында микроРНҚ қолдануға қатысты зерттеулердің жетіспеушілігі алынған нәтижелердің өкпе ауруларын диагностикалаудағы маңыздылығын көрсетеді.
Әдебиетте туберкулездегі микроРНҚ-ның дисрегуляциясы туралы деректер бар болғанымен, біз туберкулез диагнозын жеңілдететін ерекше микроРНҚ-маркерлерін анықтай алмадық.

Жүргізілген зерттеуді қорытындылай келе, қан плазмасында айналатын микроРНҚ-ның өкпе қатерлі ісігін (соның ішінде ерте кезеңінде) диагностикалауда жоғары әлеуетке, өкпе қатерлі ісігін (соның ішінде ерте кезеңінде) және туберкулезді дифференциалды диагностикалауда жоғары әлеуетке, ал туберкулезді диагностикалауда төмен әлеуетке ие екенін айтуға болады.

Негізгі конструктивті және техникалық-экономикалық көрсеткіштер: өкпе қатерлі ісігі мен туберкулезді ерте және дифференциалды диагностикалауға арналған плазмалық микроРНҚ-биомаркерлері, диагностика оптималды шектік нүктеге қатысты деңгей бойынша жүргізіледі.

Тиімділік: AUC > 0,8, бұл классификатордың жақсы ақпараттық көрсеткішке ие екенін білдіреді; сезімталдық > 0,8; ерекшелік > 0,8.

Қолдану саласы: медицина, өкпе қатерлі ісігін диагностикалау, өкпе қатерлі ісігі мен туберкулезді дифференциалды диагностикалау.

Болашақ бағыттар. Клиникалық қолдануды растау үшін қосымша зерттеулер қажет. Болашақ зерттеулерде үлгі көлемін ұлғайту, өкпе ауруларының кеңірек спектрін қарастыру және нәтижелерді бұрмалауы мүмкін қосымша айнымалыларды зерттеу ұсынылады. Сонымен қатар, бойлық зерттеулер аурудың дамуын, емге жауапты және болжамды бақылау үшін осы биомаркерлердің болжамдық құндылығын арттыруы мүмкін. Бұл нәтижелер персонализацияланған емдеу стратегияларын жасауға ықпал етеді.

Жүргізілген жұмыстар негізінде бір мақала жарияланды, екі мақала рецензияда қаралуда:

Ashirbekov Y, Khamitova N, Satken K, Abaildayev A, Pinskiy I, Yeleussizov A, Yegenova L, Kairanbayeva A, Kadirshe D, Utegenova G, et al. Circulating MicroRNAs as Biomarkers for the Early Diagnosis of Lung Cancer and Its Differentiation from Tuberculosis. Diagnostics. 2024; 14(23):2684. https://doi.org/10.3390/diagnostics14232684 (IF 3.0; JCR Q1; CiteScore percentile 62).
Magazova A., Ashirbekov Y., Abaildayev A., Satken , Utegenova G., Belkozhayev A., Balmukhanova A., Dzhumatayeva Z., Beissova A., Shargorodska I., Balmukhanova A., Sharipov K. Circulating microRNAs as potential biomarkers for diabetic retinopathy in the population of Kazakhstan // Peerj. – 2024. (IF 2.3, JCR Q2, CiteScore percentile 78) (баспада).
Аширбеков Е.Е., Пинский И.В., Хамитова Н.Х., Саткен Қ.С., Елеусизов А.М., Егенова Л.П., Кайранбаева А.М., Магазова А.Р., Утегенова Г.А. МикроРНК как биомаркер дифференциальной диагностики туберкулёза и рака лёгкого // Вестник КазНМУ. – 2024. (журнал рекомендован КОКСНВО) (баспада).