ЫСҚАҚОВ БОЛАТ ҚҰДАЙБЕРГЕНҰЛЫ (1951 г.р.)

биология ғылымдарының докторы, профессора

---

Ысқақов Болат Құдайбергенұлы 1951 жылы 14 қыркүйекте Алматы қаласында дүниеге келген. С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің биология факультетінің түлегі (1973), сол жылы Қазақ КСР ҒА Ботаника институтының белок және нуклеин қышқылдары биохимиясы зертханасының күндізгі бөліміне аспирантураға түсті. 1981 жылы М.А. Айтхожиннің жетекшілігімен Қазақ КСР ҒА Ботаника институтындағы диссертациялық кеңесте «Жоғары сатыдағы өсімдік жасушаларының информасомаларының және РНҚ-байланыстырушы белоктарының әртүрлі кластарының полипептидтік құрамы» тақырыбында кандидаттық диссертациясын қорғады.

1997 жылы Болат Ысқақов М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің диссертациялық кеңесінде «Молекулалық биология» мамандығы бойынша «Өсімдіктердегі ақуыз биосинтезінің молекулалық механизмдерін және реттелуін зерттеу» тақырыбында докторлық диссертациясын қорғады. 1999 жылы нострификациядан өтіп, биология ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесі берілді. 2002 жылы Б. Ысқақовқа «биология» мамандығы бойынша профессор ғылыми атағы берілді.

Б.Қ. Ысқақовтың жетекшілігімен Қазақстанда алғаш рет құрғақшылыққа төзімді трансгенді өсімдіктерді (картоп, темекі), сондай-ақ антисенсті РНҚ және РНҚ интерференциялық тәсілдерін қолдана отырып, фитопатогенді вирустарға төзімді өсімдіктерді алудың биотехнологиясы құрылды және жетілдірілді. Өсімдік жасушаларында трансляциялық бақылаудың жануарлардан ерекшеленетін спецификалық механизмдері жұмыс істей алатыны алғаш рет белгілі болды, бұл кейбір ақуыздық факторлардың қатысуынсыз трансляцияның басталуын қамтамасыз етеді.

Оның қалыпты жағдайда және қоршаған ортаның қолайсыз факторларының әсерінен өсімдіктердегі трансляцияны реттеудің молекулалық механизмдері туралы іргелі зерттеулері басымдылық болып табылады және халықаралық стандарт талаптарына жауап береді. Бұған халықаралық ғылыми журналдардағы жарияланымдар дәлел: FEBS Letters; Biochimica және Biophysica Acta; Еуропалық биохимия журналы; биохимия; Өсімдіктер туралы ғылым; Нуклеин қышқылдарын зерттеу; Молекулярлық биология; Биохимия; өсімдіктер физиологиясы; Биополимерлер және жасуша. Б.Қ. Ысқақов көптеген халықаралық конференцияларда шақырылған баяндамашы ретінде қатысты, Н-индекс (h-индекс) – 5 және 120-дан астам сілтемесі бар.

Профессор Болат Құдайбергенұлы Ысқақов «Гендік инженерия» типтік оқу бағдарламасын жасап, 1998 жылдан қазіргі уақытқа дейін әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің биология және биотехнология факультетінің студенттеріне осы лекциялық курстан сабақ беріп келеді. Б.Қ. Ысқақовтың жетекшілігімен 6 кандидаттық, 1 докторлық және 1 кандидаттық диссертациялар аяқталып, қорғалды.

Болат Құдайбергенұлы Ысқақов академик Айтхожиннің өсімдіктердегі ақуыз биосинтезінің молекулалық механизмдерін және реттелуін зерттеу саласындағы ғылыми мектебінің ізбасары және келесідей студенттерді дайындады: Жаныбекова С.Ш., биология ғылымдарының кандидаты; Ақбергенов Р.Ж., биология ғылымдарының кандидаты; Шайхин С.М., биология ғылымдарының докторы; Жигайлов А.В. биология ғылымдарының кандидаты. Сонымен қатар, Болат Ысқақов өсімдіктердің фитопатогенді вирустарға және абиотикалық орта факторларына төзімділігін арттыру бойынша өсімдіктердің гендік инженериясы саласындағы Қазақстан ғылыми мектебінің негізін қалаушы болып табылады. Бұл бағытта келесі студенттер дайындалды: биология ғылымдарының кандидаты Карпова О.В., биология ғылымдарының кандидаты Низкородова А.С., Ph.D. Крылдаков Р.В.