ҚОНАЕВ РАУЗА МЕҢЛIАХМЕТҚЫЗЫ (1934 ж.т.)

Биология ғылымдарының докторы, профессор

---

Қонаева Рауза Меңлiахметқызы – қазақтың көрнекті ғалымы, өсімдік биохимиясы және табиғи қосылыстар алмасуының ферментологиясы саласындағы маман.

Р.М. Қонаева 1934 жылы 25 мамырда Алматы қаласында дүниеге келген. 1952 жылы Алматы қаласындағы №36 орта мектепті бітірген соң М. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің биология-топырақ факультетіне түсіп, оны «Өсімдіктер физиологиясы» мамандығы бойынша бітірді.

Рауза Меңлiахметқызы еңбек жолын 1957 жылы Қазақ КСР Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі Лұқпан Қлышевтың жетекшілігімен Қазақ КСР Ғылым академиясы Ботаника институтының өсімдіктер биохимиясы зертханасында бастады. Мұнда аға лаборант болып ғылыми еңбек жолын бастады. Одан кейін кіші ғылыми қызметкерден аға ғылыми қызметкерге дейінгі қызметтерді қатар атқарды. 1981 жылы табиғи қосылыстар алмасуының ферментологиясы зертханасын ұйымдастырып, бірінші меңгерушісі болып тағайындалды, оны 2009 жылға дейін басқарды.

Рауза Қонаеваның жемісті ғылыми ізденістерінің нәтижесі «Алматы жеміс аймағы алмаларының стандартты сорттарын пісу және сақтау биохимиясы» (1964 ж.) тақырыбында кандидаттық диссертациясын қорғау болды және «Өсімдіктердің фенолды қосылыстарының метаболизмінің гидролитикалық және тотықтырғыш ферменттері» (1984) тақырыбы бойынша докторлық диссертация қорғады. Өзбек КСР ҒА Биохимия институтында (Ташкент) қорғаған диссертациясының нәтижелері оның 1986 жылы жарық көрген «Өсімдіктердің фенолды қосылыстардың метаболизмінің гидролитикалық және тотықтырғыш ферменттері» атты монографиясының негізі болды. 1992 жылы профессор атағы берілді.

1980 жылдардың ортасынан бастап Р.М. Қонаева басқаратын зертхана фенолдық қосылыстардың алмасуы мәселелерінің ауқымын жүйелі түрде кеңейтіп, олардың функционалдық және қолданбалы маңызын анықтап келеді. Нәтижесінде зертхана Қазақстан өсімдіктеріндегі фенолдық қосылыстардың алмасуының гидролиздік және тотықтырғыш ферменттерінің құрылымын, қасиеттерін және реттелуін зерттеу бойынша бірегей және ғылыми қоғамдастық мойындаған орталыққа айналды. Өзінің бүкіл қызметі барысында зертхана белгілі ғылыми орталықтармен тығыз байланыста болды: К.А. Тимирязев атындағы РҒА өсімдіктер физиологиясы институты, М.В. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің химиялық энзимология кафедрасы, Грузия Ғылым академиясының биохимия институты, Бет Даган ауылшаруашылық агрономиялық орталығы (Израиль) және т.б.

2000 жылдардан бастап зертхана қызметінің жаңа саласы спецификалық сигналдық молекулалар, олардың жасушалық ақуыз рецепторларымен әрекеттесуі, сондай-ақ қорғаныш белоктарды анықтау, қорғаныш ақуыздарының биохимиялық сипаттамасы және олардың ауылшаруашылық өсімдіктерінің төзімділігін арттырудағы рөлін анықтау болды. Осыған байланысты, 2009 жылы зертхана зауыттық сигнал беру жүйесінің зертханасы болып өзгертілді.

Рауза Меңлiахметқызының фенолдық қосылыстардың метаболизмі саласындағы ғылыми мектебінің танылуы Алматыда «Биоорганикалық химия және молекулалық биология перспективалары» атты халықаралық симпозиумның өтуіне ықпал етті. Ғылыми зерттеулерінің нәтижелері туралы ол 7 халықаралық ғылыми форумда баяндады (Дрезден, 1978; Эдинбург, 1981; Брюссель, 1983; Мәскеу, 1984; Амстердам, 1985; Батыс Берлин, 1986; Рим, 1989), Еуропалық биохимиялық қоғамдар федерациясы (FEBO), сонымен қатар көптеген Бүкілодақтық, республикалық және халықаралық конференциялар мен форумдар.

Р.М. Қонаева 400-ге жуық ғылыми еңбектің авторы, оның ішінде 3 монография, 8 авторлық куәлігі, 2 Қазақстан Республикасының патенті, 4 Қазақстан Республикасының инновациялық патенті бар. Оның жетекшілігімен 8 кандидаттық диссертация қорғалды.

Қонаева Р.М. — Қазақстандағы биология ғылымының ірі ұйымдастырушысы. Бүкілодақтық биохимиялық қоғамының Қазақстандық бөлімшесінің төрағасы және белсенді қайраткері, Қазақ КСР ҒА Молекулалық биология және биохимия институты жанындағы кандидаттық диссертацияларды қорғау жөніндегі арнайы кеңестің төрағасы; Өзбек КСР ҒА Биохимия институты жанындағы арнайы кеңестің мүшесі; Қазақ КСР ҒА президиумы жанындағы физика-химиялық биология және биотехнология мәселелері жөніндегі ведомствоаралық ғылыми-техникалық кеңестің мүшесі; Қазақстан Республикасы Жоғары аттестаттау комиссиясы жанындағы биология ғылымдары бойынша сараптамалық кеңестің мүшесі, Қазақстан Республикасы Ұлттық биотехнология орталығы жанындағы ҒТК мүшесі, Айтхожин атындағы молекулалық биология және биохимия институты жанындағы докторлық диссертацияларды қорғау жөніндегі диссертациялық кеңес төрағасының орынбасары.

Рауза Меңлiахметқызы Қонаеваның ғылыми еңбегі Брюссельдегі Халықаралық көрменің күміс медалімен (1993 ж.), Қазақстан Республикасы халық шаруашылығы жетістіктері көрмесінің 2-дәрежелі дипломымен (1992 ж.), «КСРО өнертапқышы» құрмет белгісімен (1989 ж.), сонымен қатар бірнеше Құрмет грамоталарымен марапатталған.