Зертхана туралы тарихи мәліметтер
Астық тұқымдастар биохимиясы зертхананы 1973 жылы Темірбай Байбусынұлы Дарқанбаев ұйымдастырып, 1986 жылға дейін басқарды. 1986 жылдан 1988 жылға дейін зертхана меңгерушісі – биология ғылымдарының докторы, профессор Фурсов Олег Владимирович болды. 1998 жылдан бері зертхана меңгерушісі, биология ғылымдарының кандидаты Хакімжанов Айдар Атымтайұлы болып табылады.
Хакімжанов Айдар Атымтайұлы 
Биология ғылымдарының кандидаты
Астық тұқымдастар биохимиясы зертханасының меңгерушісі
Телефон: +7 (727) 293-71-90
E-mail: a.khakimzhanov@mail.ru
Хакімжанов Айдар Атымтайұлы 1979 жылы Қазақ мемлекеттік университетінің биология факультетін бітірген. 1990 жылы «Күріш дәнінің амилолитикалық ферменттері және олардың реттелуі» деген тақырыпта кандидаттық диссертация қорғады. Өсімдік биохимиясы, дән энзимологиясы (көмірсулар алмасуының ферменттері және олардың ингибиторлары) бойынша маман. 100-ден астам ғылыми мақалалардың авторы, 5 авторлық куәлігі мен патенті бар.
Хакімжанов А.А. 2016 жылы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Құрмет грамотасымен ал 2021 жылы «Еңбек ардагері» құрмет белгісімен марапатталған.
- Дәнді дақылдардың негізгі резервтік заттары – крахмал және ақуыз – амилаза және протеаза кешендерінің метаболизм ферменттерінің реттелуі мен қызмет ету механизмдерін зерттеу;
- Дәнді дақылдардағы ақуыз амилаза ингибиторларының биохимиялық қасиеттерін және қызметін зерттеу;
- Дәнді дақылдардағы β-глюканаза және хитиназа қорғаныс жүйесінің ферменттерінің реттелуін және қызметін зерттеу;
- Бидайдың егінге дейінгі өнгіштігіне және саңырауқұлақ ауруларына (фузариоз) төзімділігіне биохимиялық сынақтарды әзірлеу.
Ғылыми жобалар:
2018-2020 жж.
АР05133823 Жобасы «Патогенездегі хитин мен β-глюкан байланыстыратын ферменттерді зерттеу және бидайдың фузариозға төзімділігін тексеруде қолдану», ғылыми жетекшісі — б.ғ.к. Хакімжанов А.А.
2015-2017 жж.
5584/МҚ4 Жобасы «α-амилаза протеин ингибиторының бидайдың егінге дейінгі өнуге төзімділігін реттеудегі рөлін зерттеу және ингибиторды анықтаудың иммунохимиялық сынау әдісін жасау», ғылыми жетекшісі — б.ғ.к. Хакімжанов А.А.
2014-2016 жж.
О.0657 Жобасы «Молекулярлық және жасушалық биология әдістері негізінде бидай мен картоптың фузариозға және вироидтарға төзімділігін арттырудың ғылыми негіздерін жасау және олардың негізінде жеделдетілген селекция үшін бастапқы линиялар мен диагностика жасау», ғылыми жетекшісі — б.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА академигі Айтхожина Н.ә.
2012-2014 жж.
055 Бағдарламасы «Қазақстанда медицина, ауыл шаруашылығы және қоршаған ортаны қорғау қажеттіліктері үшін отандық геномдық-протеомдық және жасушалық технологияларды дамыту», ғылыми жетекшісі — б.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА академигі Айтхожина Н.Ә.
МҚ 225 Жобасы «Азық-түлік қауіпсіздігін жақсартудың молекулалық-биологиялық, биохимиялық және технологиялық негіздері», ғылыми жетекшісі — б.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА академигі Айтхожина Н.Ә.
Қолданылатын зерттеу әдістері
Спектрофотометрия, градиентті центрифугалау, ақуыз электрофорезі және изоэлектрлік фокустау, сұйық бағаналық хроматография, иммундық ферментті талдау, жасуша культурасы.
- Бидайдың ұрық және алейрон қабатындағы α-амилаза изоформаларының синтезі мен секрециясының реттелу ерекшеліктері анықталды. Алейрон жасушалары үшін α-амилазаның қатаң гормонға тәуелді индукциясы белгіленді, ал герминальды қалқанда ферменттің синтезі негізінен қант-метаболиттік репрессия түрі бойынша көмірсулармен реттеледі. Көптеген нәтижелер басымдыққа ие және дәннің өнуінің биохимиялық механизмдерін түсінуге елеулі үлес қосады.
- Бидайдың негізгі изозимдік топтарының α-амилаза α-AMY 1 және α-AMY 2 астық сапасының маңызды технологиялық көрсеткіші болып табылатын Falling санының қалыптасуындағы рөлі анықталды. Нәтижелер басымдылық болып табылады және теориялық және қолданбалы аспектілерде үлкен мәнге ие.
- Бидай дәнінің эндогенді α-амилазасының ақуыз ингибиторы біртекті түрде бөлініп, сипатталған. α-амилазаның екі негізгі изотоптарына қатысты оның әрекетінің ерекшелігі анықталды. Ақуыз ингибиторының физика-химиялық қасиеттері туралы жаңа деректер алынды.
- Натрий фитатының бидайдың α-амилаза изоферменттеріне әсері туралы мәліметтер алғаш рет алынды. Табиғи хелатордың α-амилазаның «өнуіне» селективті тежегіш әсері анықталды. Белок ингибиторымен бірге натрий фитаты автолитикалық белсенділігі жоғары ұннан пісірілген нанның сапасын жақсартатын құрал ретінде қолданылуы мүмкін.
- Бидайдағы β-1,3-глюканаза және хитиназа қорғаныш ферменттерінің изозимдік құрамы мен органның локализациясы зерттелді. Олардың физикалық-химиялық қасиеттерінің сипаттамасы және индукция ерекшеліктері келтірілген.
- Бидайдың орақ алдындағы өнуге төзімділігіне иммунохимиялық сынау әдісі әзірленді. Әдістің мәні жоғары спецификалық поликлоналды антиденелерді пайдалана отырып, дәннің өнуіне тән α-амилаза изоферменттерін анықтауда жатыр. α-амилаза α-AMY 1 анықтауға арналған әзірленген «сэндвич» ИФА сезімталдығы 1 мл-ге 5-тен 0,05 мкг ақуызға дейін. Әдіс зертханалық жағдайларда сыналған, жұмсақ жаздық бидайдың 25 сорты мен линиялары құрамындағы «өну» α-амилазаның жоғарылауына сыналған, олардың арасында егін жинау алдындағы өнуге салыстырмалы түрде төзімді және тұрақсыз генотиптер анықталды.
- Иммобилизацияланған бидай α-AMY 1 α-амилазаны аффинді лиганд ретінде пайдалана отырып, α-амилаза/субтилизин ингибиторын тазартудың жаңа әдісі әзірленді.