Абай — 175 жыл

АБАЙ Құнанбаев (1845 – 1904 жж.) — қазақ халқының ұлы ақыны, философ — гуманист, сазгер, көркем сөздің зергері.

Абайдың қара сөздері — Биліктің азғыруы мен жер ісінің ауыртпалығын, ел-жұрт тану мен жақындарынан айырылуды бұрыннан білген Абай жазған «Тәрбиелі сөздер» (Абайдың қара сөздері) 45 шағын нақыл мен философиялық трактаттан тұрады. Абай Сөздерінде ұлттық тәрбие мен дүниетаным, адамгершілік пен құқық, қазақ тарихы мәселелерін көтереді. «Тәрбиелі сөз» – халыққа арналған нұсқау, бұл – замандастары мен ұрпақтарына, біздің заманда да өзектілігін жоймаған.

 

ОТЫЗ ЕКІНШI СӨЗ

Ғылымды игеруге ұмтылғандар мақсатқа жету мүмкін болмайтын жағдайларды білуі керек.

 

Біріншіден, білім алған кезде, ол арқылы қандай да бір пайда алуды мақсат етпеңіз. Ғылыммен айналысу үшін ең алдымен оны сүю, оған құштар болу керек. Егер сіз білімді ең жоғары игілікке бағаласаңыз, әрбір жаңа шындықтың ашылуы жаныңызға тыныштық пен қанағат әкеледі. Сіз үшін жаңалықты мықтап есте сақтаңыз, сонда ізденуге деген құштарлық, ғылымға деген сүйіспеншілік пайда болады, жадыңыз сіз көрген және естіген нәрселерді жақсы сіңіріп, өзіне сіңіреді.

Ойың басқа нәрселермен айналысып, ғылымды қазынаға шөлдеп ұғатын болсаң, сенің білімге деген көзқарасың өгей шешенің өгей баласына көзқарасындай болады. Жан мен ой ғылымға шынымен қолайлы болса, оның өзі де қолайлы болады – оңай болады. Жартылай бейімділікпен жартылай қабылданады.

 

Екіншіден, ғылымдарды меңгеруде алдыңа айқын да асыл мақсат қой, өзгелермен пікір таластыра білу үшін білім алуға ұмтылма. Ақылға қонымды шектерде даулар сенімділікке жетуге көмектеседі, бірақ оларға шамадан тыс ынта-жігер тек адамды бұзады. Ауызша айтысқа түскен аңшылар дауды көбіне шындықты анықтау үшін емес, өз білімдерін көрсету, басқалардан басым түсу үшін бастайды. Мұндай даулар көреалмаушылықты тудырады, адамдықты қоспайды, ғылымға қызмет етпейді, керісінше, адамдарды шатастырады. Бұзақылардың кәсібі осы. Жүздеген адамды тура жолдан тайдырған адам, тым болмаса бір адамды ақиқат жолына қайтарған адамның саусақтарына сыймайды!

Иә, дау – ғылымның бір жолы, бірақ оған араласқандар өз-өзіне қанағаттанған тәкаппар, көреалмаушылық өсекшіге айналу қаупі бар. Дау-дамайларда мұндай адамға адамдық қадір-қасиетін түсіретін өтірік, жала, қиянат жат емес.

 

Үшіншіден, ақиқатқа жеткен болсаң, өлім азабын тартса да одан тайма. Егер сіздің біліміңіз сізді сендіре алмаса, оны басқа біреу бағалайды деп ойламаңыз. Егер сіз өз біліміңізді бағаламасаңыз, басқалардың мойындауын қалай күте аласыз?

 

Төртіншіден, білімнің жинақталуына ықпал ететін екі әдіс бар. Біреуі — Мулахаза, екіншісі — мухафаза. Қабілеттер үнемі жетілдіріліп отыруы керек. Оларды өз бойында нығайтпай, білімін арттыра алмайды.

 

Бесіншіден, он тоғызыншы Сөзде ақыл-ойдың өлімге әкелетін төрт кемістігі туралы айтылады, оның ішінде немқұрайлылық, ақылсыздық деп аталады. Жаным, елестетемін, бұл жамандықтан сақта! Бұл Құдайға да, адамға да, ақылға да, абыройға да зиян. Ол бәрінің жауы! Бірақ сана тірі жерде бұл кемшілікке орын жоқ.

 

Алтыншыдан, ақыл мен білімді сақтайтын ыдыс – адамның мінезі. Мінезіңізді дамытыңыз! Қызғанышқа, жеңіл-желпілікке берілу, анда-санда басқа адамдардың сөздері мен бір сәттік хоббиінің ықпалына түсіп, мінезіңіздің күшін жоғалтуыңыз мүмкін. Білімнің сенімді қоймасы болмаса, оқытудан пайда болмайды.

Алға қойған мақсатқа жетіп, парызына адал болу үшін адам мінезінде парасаттылық пен ар тазалығын сақтай алатын тұрақтылық, қайсарлық, күшті ерік-жігер болуы керек.

 

Барлығы ақыл мен абыройға қызмет етуі керек.

 

Ескерту:

Мулахаза – айтысудың нәзік өнері.

Губернаторлық – өз ұстанымдарын қорғаудағы табандылық.